Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2014

Αναζητώντας τις ρίζες του καρκίνου

http://www.rizospastis.gr/

Το κάπνισμα, η υπερβολική έκθεση στον ήλιο, η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος, διάφοροι ιοί, ο αμίαντος έχουν οπωσδήποτε σχέση με τον καρκίνο. Αλλά δεν μπορούν να θεωρηθούν ως οι αιτίες που βρίσκονται στη ρίζα της ασθένειας. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού εκτίθεται σε αυτά τα καρκινογόνα, ωστόσο συγκριτικά ελάχιστοι εμφανίζουν κακοήθεις νεοπλασίες. Ομως, εξ ορισμού, μια αιτία πρέπει να οδηγεί πάντα στο αποτέλεσμα του οποίου είναι αιτία. Η αιτία του καρκίνου με αυτή την έννοια πρέπει να είναι κάποιος συνδυασμός παραγόντων και ατυχημάτων που κάνουν τα φυσιολογικά κύτταρα σε ένα υγιές ανθρώπινο σώμα να γίνονται κακοήθη, να αναπτύσσονται σαν ζιζάνια και να ξεφυτρώνουν σε απρόσμενα μέρη.
Σε αυτό το επίπεδο, οι αιτίες του καρκίνου δεν αποτελούν απόλυτο μυστήριο. Μάλιστα πριν από μια δεκαετία πολλοί γενετιστές ήταν σίγουροι ότι η επιστήμη πλησιάζει την τελική απάντηση: ο καρκίνος είναι το αποτέλεσμα συσσωρευόμενων μεταλλάξεων που τροποποιούν ειδικές τοποθεσίες στο DNA ενός κυττάρου, αλλάζοντας τις πρωτεΐνες που κωδικοποιούνται στα συγκεκριμένα σημεία. Οι μεταλλάξεις επηρεάζουν δύο κατηγορίες καρκινικών γονιδίων. Τα γονίδια της πρώτης κατηγορίας αποκαλούνται καταστολείς της ογκογένεσης. Κανονικά, αυτά τα γονίδια περιορίζουν την ικανότητα των κυττάρων να διαιρούνται (αναπαράγονται) και οι μεταλλάξεις σ' αυτά τα απενεργοποιούν. Η δεύτερη κατηγορία γονιδίων είναι τα ογκογόνα, εκείνα που προκαλούν την ανάπτυξη, δηλαδή την κυτταρική διαίρεση. Οι μεταλλάξεις «κλειδώνουν» τα ογκογόνα στην ενεργή κατάσταση. Μερικοί ερευνητές δέχονται αξιωματικά ότι τέτοιες μεταβολές που προσδίδουν μεγαλύτερη ικανότητα ανάπτυξης σε μικρό αριθμό καρκινικών γονιδίων είναι η αρχή και η βαθύτερη ρίζα οποιουδήποτε ανθρώπινου καρκίνου.
Παλιές και νέες θεωρίες «διασταυρώνουν τα ξίφη» τους
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια επιφανείς ογκολόγοι αμφισβήτησαν επανειλημμένα αυτή τη θεωρία. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι ο καρκίνος είναι μια ασθένεια του DNA. Αλλά καθώς οι βιολόγοι ακολουθούν τους όγκους προς τις ρίζες τους, ανακαλύπτουν πολλές άλλες ανωμαλίες μέσα στον πυρήνα των καρκινικών κυττάρων, που αν και δεν είναι καρκινογόνες, έχουν τάση να μετεξελιχτούν σε τέτοιες. Ολόκληρα χρωματοσώματα, που το καθένα περιέχει 1.000 ή και περισσότερα γονίδια, συχνά χάνονται ή διπλασιάζονται. Κομμάτια χρωματοσωμάτων μπερδεύονται, περικόπτονται ή συγκολλούνται μεταξύ τους. Οι χημικές προσθήκες στο DNA, ή στις ιστόνες, τις πρωτεΐνες γύρω από τις οποίες τυλίγεται το DNA, με κάποιο τρόπο κάνουν σημαντικά γονίδια να σιγήσουν, αλλά με ένα αναστρέψιμο τρόπο, πολύ διαφορετικό από τη μετάλλαξη. Οι σαρώσεις του γονιδιώματος των κακοήθων κυττάρων μέσα σε όγκους έχουν δείξει ότι στη γενική περίπτωση τα κύτταρα αυτά περιέχουν μυριάδες σπάνιες μεταλλάξεις, αντί ενός μικρότερου αριθμού πιο συνηθισμένων γενετικών τροποποιήσεων.
Οι συσσωρευόμενες ενδείξεις έχουν οδηγήσει στη διατύπωση νέων υποθέσεων που συναγωνίζονται την καθιερωμένη θεωρία, με στόχο να εξηγήσουν ποιες αλλαγές προηγούνται και ποιες παρεκκλίσεις έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, στον υπερδεκαετή μετασχηματισμό ενός κυττάρου και των απογόνων του, από χρήσιμο τμήμα ενός ιστού, σε επιθετικό όγκο. Οι νέες επιστημονικές εικασίες αμφισβητούν την κυρίαρχη αντίληψη για τον καρκίνο ως προϊόν μιας προσδιορισμένης γενετικής κατάστασης. Θεωρούν ότι είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα μια θεώρηση του καρκίνου ως συνέπεια μιας χαοτικής διαδικασίας στην οποία εμπλέκονται πολλοί παράγοντες. Οι νέες θεωρίες κάνουν διαφορετικές προβλέψεις σχετικά με το ποιες θεραπείες θα λειτουργήσουν καλύτερα. Μερικές προβλέπουν ότι πολλά είδη καρκίνου μπορούν να αποφευχθούν εξαρχής με καλύτερο έλεγχο της υγείας των ανθρώπων, αλλαγές στη δίαιτά τους και χρήση νέων φαρμάκων, αλλά και κάποιων παλιών, όπως η ασπιρίνη. Από άλλες πάλι προκύπτει ότι η ελπίδα για πρόληψη είναι αβάσιμη...
Αφορά όλους, αλλά δεν αρρωσταίνουν όλοι
Μια βάσιμη θεωρία για τον καρκίνο πρέπει να εξηγεί όχι μόνο γιατί είναι κυρίως ασθένεια της μεγάλης ηλικίας, αλλά και γιατί δεν πεθαίνουν όλοι απ' αυτή. Ενας 70χρονος έχει περίπου 100 φορές περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστεί με καρκίνο σε σχέση με ένα 19χρονο. Ομως οι περισσότεροι άνθρωποι φτάνουν σε βαθιά γεράματα χωρίς να εμφανίσουν καρκίνο.
Οι βιολόγοι υπολογίζουν ότι περισσότερα από 10 τετράκις εκατομμύρια κύτταρα πρέπει να συνεργαστούν σωστά για να διατηρήσουν έναν άνθρωπο υγιή κατά τη διάρκεια μιας ογδονταετούς ζωής. Αν οποιοδήποτε από αυτά τα κύτταρα μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση όγκου, τότε γιατί λιγότερο από το 50% των ανθρώπων εμφανίζει νεοπλασία αρκετά σοβαρή ώστε να χρειαστεί να πάει σε γιατρό;
Μια εξήγηση είναι ότι ένα κύτταρο πρέπει να αποκτήσει πολλές εξαιρετικές ικανότητες για να γίνει κακόηθες. Οι περισσότεροι ερευνητές, ανεξάρτητα από τη θεωρία που υποστηρίζουν για τον καρκίνο, συμφωνούν ότι όλοι οι επικίνδυνοι για τη ζωή καρκίνοι εμφανίζουν 6 τέτοιες ανώμαλες ικανότητες. Η πρώτη είναι η ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να συνεχίσουν να διαιρούνται σε καταστάσεις που τα φυσιολογικά κύτταρα περιμένουν ένα ειδικό χημικό σήμα για να πολλαπλασιαστούν. Επιπλέον, καταφέρνουν να αγνοήσουν τα μηνύματα για διακοπή της κυτταρικής διαίρεσης που στέλνουν οι γύρω ιστοί όταν αρχίζουν να συμπιέζονται. Αγνοούν, επίσης, και τον ενσωματωμένο σε κάθε κύτταρο μηχανισμό γήρανσης και αυτοκαταστροφής. Ολα τα καρκινικά κύτταρα έχουν κάποιο είδος προβλήματος με το DNA τους και καθώς διπλασιάζονται, πολλά κύτταρα βρίσκονται μακριά από τα αιμοφόρα αγγεία, που μεταφέρουν οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες. Στα κανονικά κύτταρα αυτή η κατάσταση ενεργοποιεί το μηχανισμό αυτοκαταστροφής, αλλά τα καρκινικά αντιδρούν παρακινώντας το κυκλοφορικό σύστημα να φτιάξει νέα αγγεία που θα τροφοδοτούν τον όγκο.
Θανάσιμη... αθανασία
Η πέμπτη ανώμαλη ικανότητα που αποκτούν τα καρκινικά κύτταρα είναι η αθανασία. Μια καλλιέργεια φυσιολογικών ανθρώπινων κυττάρων σταματά να διαιρείται μετά από 50 έως 70 διαιρέσεις. Αυτός ο αριθμός διαιρέσεων είναι ικανός να κρατήσει στη ζωή έναν άνθρωπο για περισσότερο από έναν αιώνα. Τα περισσότερα κύτταρα στους όγκους πεθαίνουν γρήγορα εξαιτίας των γενετικών τους ελαττωμάτων, με εξαίρεση ελάχιστα που επιζούν και αναπαράγονται ακατάσχετα. Αυτό το πετυχαίνουν ρυθμίζοντας τα τελομερή τους, δηλαδή συμπλέγματα DNA που δεν περιέχει γονίδια και πρωτεϊνών που προστατεύουν τις άκρες των χρωματοσωμάτων.
Οι όγκοι που αναπτύσσουν αυτές τις 5 ικανότητες είναι επικίνδυνοι, αλλά πιθανότατα όχι θανατηφόροι. Η έκτη ιδιότητα, δηλαδή η ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να εισβάλουν σε κοντινούς ιστούς και μετά να κάνουν μετάσταση σε μακρινά σημεία του σώματος, είναι εκείνη που δίνει στον καρκίνο θανάσιμο χαρακτήρα. Οι εντοπισμένοι όγκοι συνήθως μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά. Αλλά 9 στους 10 θανάτους από καρκίνο είναι αποτέλεσμα μεταστάσεων.
Μόνο μια μικρή μερίδα από τα κύτταρα ενός όγκου αποκτά την ικανότητα να αποσπάται, να μπαίνει στο κυκλοφορικό σύστημα και να αρχίζει την ανάπτυξη μιας νέας αποικίας καρκινικών κυττάρων σε ένα διαφορετικό όργανο από εκείνο από το οποίο προέρχονται. Δυστυχώς, όταν ανακαλύπτονται, οι περισσότεροι καρκίνοι έχουν ήδη κάνει μετάσταση.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου